Van patiënt naar burger
Hoe het begon: de Stichting Groenhoven
De geschiedenis van beschermd wonen in de regio Nijmegen & Rivierenland begint in 1970 met het ontstaan van de Stichting Groenhoven, de voorloper van vijf RIBW’s. De oprichter is een psychiatrisch verpleegkundige met ondernemersbloed: W. Hooymans. Hij ziet brood in het begeleiden en onderdak bieden aan mensen met psychische problemen, die zich zelfstandig niet kunnen redden. Een slimme zet, want de tijd is er rijp voor. De beweging van de antipsychiatrie krijgt in Nederland steeds vastere voet aan de grond. Niet in de laatste plaats door de gedeelde ervaringen en kennis van onder meer psychiater Ronald Laing. Tegelijkertijd krijgen mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen zicht op een zelfstandiger bestaan door de ontwikkeling van psychofarmica en de komst van de bijstandswet. Aan een levenslange opname in een psychiatrisch ziekenhuis (APZ) lijkt een einde te komen.
Idealisme versus commercie
Stichting Groenhoven groeit in vijf jaar tijd van één huis – Landgoed Groenhoven – tot veertien huizen, waaronder het Hoge Huis in Nijmegen. Er ontstaat gaandeweg een discrepantie tussen de commerciële belangen van de oprichter en de idealen van de medewerkers. Dat spitst zich aanvankelijk toe op de opvang zelf: de doelgroep is volkomen diffuus. Bovendien is er al vanaf dag één sprake van – de juist bekritiseerde – hospitalisatie: de bewoners worden verzorgd en gaan naar de sociale werkplaats. Eind jaren zeventig komt hier verandering in, met name door toedoen van de mensen op de werkvloer, waaronder Thea Hafmans. Groenhoven focust op aangeven van het personeel steeds meer op de psychiatrie in brede zin: lang- en kortdurig. Daarbij ontstaat er meer structuur – koken, opruimen, vergaderen – en bedenken begeleiders passende en gevarieerde activiteiten. Ook krijgen de bewoners inspraak en praten mee; de eerste vormen van medezeggenschap tekenen zich af. Een voor die tijd progressieve aanpak om de zelfredzaamheid en eigen regie van medewerkers te vergroten. Op allerlei vlakken worden er dus flinke stappen gezet. Toch gaat het mis tussen Hooymans en zijn personeel als blijkt dat de oprichter er frauduleuze praktijken op nahoudt. Het gevolg van gebrek aan regelgeving en controle gecombineerd met winstbejag. Hooymans moet vertrekken en de Stichting Groenhoven kan met een schone lei beginnen.
Stagnatie
In de periode 1979-1989 is er sprake van stagnatie. De economische recessie drukt op Nederland en de uitgaven voor de gezondheidszorg mogen niet toenemen. Tegelijkertijd neemt het aantal bedden in de APZ’en niet af, wat de groei van organisaties als de Stichting Groenhoven in de weg staat. Wat ook niet meehelpt, is het gegeven dat de voorlopers van de RIBW’s onder de Wet Ziekenhuisvoorzieningen vallen. Gevolg: het uitbreiden of vervangen van woonvormen duurt ontzettend lang, omdat dezelfde procedures gelden als voor de bouw van ziekenhuizen. Op een ander vlak is er wel sprake van ontwikkeling. De intakes worden steeds beter en het personeel professioneler. Zowel medewerkers als cliënten komen maximaal tot hun recht.
Dagbesteding en ambulante begeleiding
Het jaar 1989 vormt in meerdere opzichten een breuk met het verleden. De Stichting Groenhoven valt uiteen in vijf RIBW’s, waaronder de RIBW Nijmegen & Rivierenland. Thea Hafmans is in die periode enige tijd hoofd van het Hoge Huis. Vanaf datzelfde jaar vindt indicatiestelling plaats in regionale indicatiecommissies waar behalve de RIBW ook de RIAGG, het APZ en het zorgkantoor zitting hebben. Een bijzondere samenwerking om cliënten op de juiste plaats te krijgen. Bovendien mogen de RIBW’s uitbreiden – ook al neemt het aantal APZ-bedden niet af. Er breekt een periode van fikse groei aan: zo’n 25 procent per jaar. Daar staat tegenover dat de differentiatie afneemt omdat de RIBW’s de ‘achterdeur’ van de psychiatrie worden: 90 procent van de cliënten komen uit een APZ.
De politiek gaat er in die tijd van uit dat mensen die beschermd wonen, ook wel aan het werk kunnen. Helaas blijkt dit in veel gevallen helemaal niet te lukken. RIBW Nijmegen & Rivierenland gaat daarop met dagbesteding aan de slag en start dagbestedingsprojecten als Phoenix in Nijmegen, Dolfijn in Tiel en De Arc in Druten. Ook komt de ambulante begeleiding vanaf 1991 van de grond. Ontstaan vanuit de behoefte van een aantal bewoners om zelfstandiger te wonen. Helemaal zelfstandig wonen is voor hen een brug te ver.
Verbreding van de doelgroep
In de loop van de jaren negentig vindt een verbreding van de doelgroep plaats. Dit levert specifieke woonvoorzieningen op voor bijvoorbeeld jeugd, mensen met autisme of forensische problematiek. De Nijmeegse dak- en thuislozen vormen een verhaal apart. De bestaande opvang voldoet niet en ze nemen zelf de regie door een oude bioscoop te kraken. Uiteindelijk resulteert dit in een eigen opvanghuis en is de Nachtopvang uit Noodzaak Nijmegen (NuNN) in 1996 een feit. Thea Hafmans treedt aan als bestuursvoorzitter, maar de NuNN blijft ‘onafhankelijk’. Tien jaar later wordt de NuNN ondergebracht bij de RIBW Nijmegen & Rivierenland. Het zelfbeheer blijft bestaan en tot de dag van vandaag is de NuNN een aparte poot binnen de organisatie. Minder positief is de oprichting van het Regionaal Indicatie Orgaan (RIO) dat ook in Nijmegen en omstreken vanaf 1997 de taak van de goed functionerende indicatiecommissies overneemt. Vanaf 1 januari 2005 gaat deze taak over naar het Centraal Indicatieorgaan Zorg (CIZ).
Terug naar marktwerking
Na de millenniumwisseling zet de groei door. De RIBW’s vallen sinds 2001 niet meer onder de Wet Ziekenhuisvoorzieningen en vanaf 2006 zijn de vergoedingen voor huisvestingskosten een stuk ruimer. Een bijkomende ontwikkeling doet erg denken aan beginjaren van de Stichting Groenhoven: instellingen mogen meerdere doelgroepen gaan bedienen. Dit betekent een terugkeer van de marktwerking. De vorming van een maatschappelijk steunsysteem rond cliënten wordt steeds belangrijker. Alleen daarmee kunnen mensen met een ernstig psychiatrische aandoening hun plek in de samenleving vinden. Kernbegrippen zijn ondersteuning, rehabilitatie en herstelondersteunende zorg. Anno 2015 heeft de RIBW Nijmegen & Rivierenland 450 cliënten die beschermd wonen en zo’n 1.000 cliënten die ambulante begeleiding krijgen. De medezeggenschap van cliënten blijft uitermate belangrijk. Zij waren en zijn de motor voor veel activiteiten en initiatieven zoals het Wensenbureau, werkprojecten en herstelgroepen
2015 en verder
Sinds de komst van de Wmo – 1 januari 2015 – valt begeleiding niet meer onder de in 1969 ingestelde AWBZ. Het overgrote deel van de cliënten van de RIBW’s doet nu een beroep op de Wmo, een klein deel valt onder de Wet langdurige zorg. Met de ontwikkeling van de ambulante begeleiding begin jaren negentig, had de RIBW Nijmegen & Rivierenland een vooruitziende blik. Ambulantisering met goede begeleiding heeft de toekomst. Cliënten gaan nog meer dan voorheen zelf projecten opzetten. Destigmatisering vraagt veel aandacht, evenals preventie en herstel. Mogelijk bieden moderne technologieën en nieuwe vormen van medicatie perspectief op een nog grotere zelfstandigheid, zonder te vereenzamen of terug te vallen. Wat de medewerkers van de RIBW betreft, verandert er ook het een en ander. Ambulant begeleiders gaan minder directe hulp bieden. Hun rol verschuift naar het faciliteren van vrijwilligers en mantelzorgers. De RIBW kiest ervoor om een herstelondersteunende organisatie te zijn. Dit vraagt van medewerkers naast een grote deskundigheid op het gebied van het begeleiden van mensen met psychiatrische aandoeningen, vooral een herstelgerichte bejegening van cliënten en hun omgeving. Ook zullen ervaringswerkers een rol krijgen bij de ondersteuning van cliënten.
De RIBW Nijmegen & Rivierenland staat voor grote uitdagingen en veranderingen. Wat niet verandert, is het belang van onze cliënten. Dat staat voorop. Ook in de toekomst.
Documentaire ontstaansgeschiedenis en ontwikkelingen van RIBW’s
De sector staat niet stil en is voortdurend in beweging; de sector beschermd wonen en begeleiding is al lang niet meer zoals die in 1989 vorm kreeg. Daarover gaat de Documentaire Ontstaansgeschiedenis RIBW’s, waarin Artie van Tuijn en anderen vertellen over de eerste woonvormen in Nederland, de vorming van RIBW’s, en hoe de RIBW’s zich in de verschillende periodes van hun bestaan landelijk hebben verenigd en bezig zijn met een opmars van de achterhoede naar de voorhoede: van het werken IN de wijk naar het werken MET de wijk. Wij bevelen de documentaire warm aan aan eenieder die geïnteresseerd is in de ontstaansgeschiedenis van RIBW’s en de ontwikkelingen die daarop volgen. In bijzonder is de documentaire geschikt voor (nieuwe) medewerkers bij organisaties die beschermd wonen en begeleiding bieden, voor scholen, journalisten en andere geïnteresseerden.
Ervaringsverhalen
Ashley over haar moeilijke jeugd en leven op straat
Wil jij ook onze ondersteuning?
Kijk dan op de aanmeldpagina welke stappen je kan zetten.
Of neem contact met ons op als je vragen hebt.
Bijvoorbeeld over onze begeleiding naar herstel.