RIBW Nijmegen & Rivierenland begeleidt mensen met een ernstige psychiatrische aandoening in hun persoonlijk en maatschappelijk herstel. We luisteren naar wat een cliënt nodig heeft om te herstellen. Talenten, wensen en doelen staan centraal. Dit sluit goed aan bij het gedachtegoed van positieve psychiatrie. Bij positieve psychiatrie kijk je niet alleen waar iemand vandaan komt, wat iemand heeft meegemaakt en wat de problemen zijn. Je kijkt vooral vooruit: waar wil je naartoe? En hoe kun je daar komen? Collega’s Youri en Myrea zijn helemaal overtuigd van dit gedachtengoed. Ze vertellen er graag over.
Youri werkt sinds 2018 als persoonlijk begeleider bij RIBW Nijmegen & Rivierenland. Hij werd gegrepen door de ideeën van positieve psychiatrie. “Bij positieve psychiatrie ga je meer op zoek naar uitzonderingen en de gewenste situatie. Het idee is om daarop in te zoomen en niet zozeer te kijken waar zijn problemen ontstaan. We bespreken wel wat er met iemand is gebeurd en hebben daar erkenning voor, maar proberen daarna te kijken naar lichtpunten. Het is als een taxichauffeur. Die vraagt niet waar je vandaan komt, maar wel waar je naartoe wil.”
Ondersteunend begeleider Myrea: “Probeer eens te bedenken hoe Rome eruitziet. Wat is daar wat hier niet is? Heb je daar een hond, relatie, eigen inkomen? Fantaseer over dat ideaalplaatje, en ben je bewust van je eigen denkwijze. Onder onrealistische wensen zit een behoefte. President van de Verenigde Staten is onhaalbaar, maar er zit iets onder die fantasie. Bijvoorbeeld zingeving en ertoe doen. Lid van de cliëntenraad of een vereniging kan dan al een hele mooie stap zijn.”
Cheerleaders langs de weg
Als begeleiders zijn Youri en Myrea cheerleaders langs de weg. “Wij brengen positieve emoties de kamer in, willen samen dromen en samen nadenken over de toekomst. Dat betekent veel vragen om iemands belevingswereld te leren kennen. We kunnen een steentje bijdragen door te zien, mooie idealen te bevestigen en samen verrassende uitkomsten voor elkaar te krijgen. We staan langs het pad waar iemand groeit, waar iemand blijer wordt en de dag waardevol kan invullen.”
Youri ziet dat het medisch model vooral focust op de pathologie, de ziekte: waar wil je van af? “Wil je van je depressie of angsten af, dan krijg je daar een behandeling voor. Het is kijken naar het probleem, waar heb je last van? Als je daar van af bent, weet je echter nog niet waar je naartoe wil. Positieve psychiatrie heeft een toenaderingsdoel: waar wil je naartoe? Je kunt het medisch model vergelijken met een archeoloog: kijken naar verleden. Positieve psychiatrie is meer een architect: bouwen aan dingen.”
De andere focus ziet Myrea ook. “Als ik je vraag wat er beige is in een kamer, ga je op zoek naar allemaal beige dingen. Daarna vraag ik wat je lievelingskleur is en die is dan bijvoorbeeld groen. Heb je in je zoektocht ook groene dingen gezien? Waarschijnlijk niet, want je zocht alleen beige dingen. Vraag één zou moeten zijn wat je lievelingskleur is. Dan zie je die groene dingen wel.” Volgens Youri draait het om doelbepaling. “Wanneer was een probleem er niet of minder? Wat doe je dan anders? Wanneer zag je de gewenste toekomst? Als het niet goed gaat, zijn er altijd ook momenten waarop het beter gaat. Focus op die momenten.”
Positieve emoties in de kamer
Het is even schakelen om zo oplossingsgericht te denken, zowel voor cliënten als medewerkers. Youri: “Je hoeft niet per se te weten wat het probleem is en kunt ook vragen waar iemand naartoe wil. Je wil positieve emoties in de kamer hebben.” Myrea bevestigt: “Door in te zoomen op wat wel goed gaat en kleine dingen uit te vergroten, verandert de emotie. Het doet wat met mensen: van schouders naar beneden gaan ze rechtop staan. Ik vind het wonderlijk dat er bijna magisch sprankeltjes ontstaan, als zonnestraaltjes door een grijze sluier.”
Soms lukt het niet, dat is volgens Myrea ook oké. “We hebben een inspanningsverplichting maar geen resultaatverplichting. Het is niet gegarandeerd succesvol, maar we zoeken met elkaar naar wat werkt. Daardoor gaan er lades open die soms al een tijd dicht zaten door diagnose, wat er niet lukt, wat zwaar is en medicatie. We gaan naar lichtheid van bestaan, naar wat wel goed gaat, wat wel fijn is, wat ertoe doet. Iedereen brengt wat mee en we benutten alle mogelijkheden.”
Natuurlijk is er ook erkenning voor moeilijke momenten. “Het is niet alleen positief denken”, benadrukt Youri. “Je kunt ook met het verleden aan de slag. Dat kan naast elkaar. Waar het om gaat, is dat er niet alleen focus is op alles wat mis is. We zijn niet probleemfobisch en praten wel over moeilijke momenten, maar maken de switch naar wat je liever wil. Positief is niet dat je altijd happy moet zijn, maar wel dat je kijkt naar uitzonderingen en op andere dingen let. De nachten dat je wel goed slaapt: waar komt dat door?”
Positieve psychiatrie als een virus
Het begon allemaal met het boek over positieve psychiatrie van klinisch psycholoog Fredrike Bannink. Youri: “Ik had dat gelezen en vond het erg inspirerend. In overleg met het team hebben we bij haar toen een training gevolgd van drie dagen. Deze training ging over de basis van werken vanuit positieve gezondheid en positieve psychiatrie.” Myrea ziet het nu als een virus: “Ons team, onze bewoners en wijzelf zijn inmiddels helemaal besmet met positieve psychiatrie. Heb je de toon en cultuur eenmaal te pakken, dan kun je het bijna niet meer niet zien.”
De training sluit volgens Youri aan bij wat de cliënt wil en waar die naartoe wil. “Ze worden zich nu ook bewust van alle dingen die ze wél doen. Dat geeft hoop en hoop is een belangrijke factor in herstel.” Youri ziet dat collega’s ook een positieve focus hebben in de vragen die ze stellen. “Ook teamvergaderingen starten we nu positief en we sluiten positief af. En we doen aan positief roddelen op een complimentenmuur. Al met al heeft het ons veel gebracht. Persoonlijk, maar ook in de contacten met cliënten.”
Minder beladen gesprekken
In de praktijk merkt Youri dat positieve psychiatrie zorgt voor andere gesprekken. Gesprekken zijn minder beladen en minder zwaar. “Met de erkenning dat iets moeilijk kan zijn. Als je daarna vraagt hoe iemand het volhoudt, hoor je bijvoorbeeld dat de zorg voor een hond fijne momenten oplevert. Als iemand zich daardoor beter voelt, kun je dat inzetten in het herstelplan.” Op die manier past positieve psychiatrie in het herstelondersteunend werken bij de RIBW.
Youri zou het mooi vinden als iedereen binnen de RIBW gaat werken met het gedachtengoed van positieve psychiatrie. “Dit is mooie aanvulling. Wat vind je belangrijk, wat geeft zin en waar zou je meer van willen? Ook persoonlijk neem ik dingen mee. ’s Avonds in bed probeer ik te bedenken waar ik trots op ben of waar ik blij mee ben. Wat ging goed vandaag? Positieve psychiatrie heeft mij ook verrijkt, als persoon en als professional.”
